Okazją do napisania tego artykułu jest 70. rocznica objęcia przez Essen patronatu nad Zabrzem w 1953 r. (dokładnie 30 maja 1953 r.), który w 2015 r. przerodził się w partnerstwo miast. W piątek, 12 maja, z tej właśnie okazji odbyły się uroczystości upamiętniające – ale także skupiające się na obecnej współpracy, z deklaracją jej stabilności i rozszerzenia – w Haus der Essener Geschichte (Domu Historii Essen) na których obecni byli: Heiko Hendriks, Pełnomocnik Kraju Związkowego Nadrenii Północnej-Westfalii, dr Veronika Grabe, Damian Spielvogel, przedstawiciel Heimatkreis Hindenburg OS, Nadburmistrz Miasta Essen Thomas Kufen, i Zastępca Prezydenta Miasta Zabrze Krzysztof Lewandowski oraz Claudia Kauertz, Dyrektorka Domu Historii Essen.

Ale od czego to wszystko się zaczęło? W maju 1953 roku ówczesny nadburmistrz Essen, Hans Toussaint, podpisał akt partnerstwa miast z górnośląską gminą Hindenburg, obecnie Zabrze. Ta uroczysta uchwała z dnia, a właściwie z nocy z 30 na 31 maja powiązany był z pierwszym spotkaniem z serii wielu, tzw. Heimattreffen. Liczba potwierdzonych gości na tę uroczystość wynosiła 1.000, niespodzianką było przybycie 3.000 gości.

Wybór miejsca w ten teraźniejszy piątkowy wieczór nie był przypadkowy. To właśnie tutaj, w Domu Historii Essen, od 2007 roku otwarte jest dla zwiedzających Hindenburger Heimatsammlung. Kultur- und Erinnerungsstätte Hindenburg OS gestern – Zabrze heute. (Hindenburger Heimatsammlung. Miejsce kultury i pamięci Hindenburg OS wczoraj – Zabrze dziś). Założone w 1995 roku właśnie w tym celu – opieki nad zgromadzonymi eksponatami i rozpowszechniania wiedzy – po przeprowadzce w 2004 roku i nowej koncepcji na stałe wpisują się w deklarowane idee.

Pierwszy Zastępca Prezydenta Zabrza, Krzysztof Lewandowski, który wielokrotnie odwiedzał Essen, w swoim wystąpieniu podkreślił emocjonalność swoich wizyt: „W Essen zawsze czuję się jak w domu, bo tu bije również serce mojego miasta”. Claudia Kauertz w swoim krótkim wykładzie przedstawiła osobistości z okresu przed- i powojennego, które przyczyniły się do dzisiejszych bliskich relacji, w tym Hansa Lukaschka, późniejszego ministra do spraw wypędzonych, uchodźców i ofiar wojny w rządzie Adenauera. Dr Veronika Grabe przedstawiła w skrócie historię powstania zabrzańskiego dossier w Essen.

W swoim słowie wstępnym nadburmistrz Essen, Thomas Kufen, podkreślił bliskie więzi łączące oba miasta: „Stosunki z naszym sąsiadem, Polską, nie zawsze były tak bliskie i długo trwało pogodzenie się z przeszłością. (…) Essen rozpoczęło to konieczne przewartościowanie już w 1953 roku – wówczas zjednoczona Europa była tylko wizją – i wzięło na siebie odpowiedzialność za mieszkańców Zabrza, którzy ponieśli konsekwencje wypędzenia po II wojnie światowej.” Kufen podkreślił też, że współpraca i wspólny dialog przez lata systematycznie się rozwijały i są coraz silniejsze. Zdaniem – „Cieszę się, że utrzymujemy tak żywą i pełną szacunku wymianę z naszym bliźniaczym miastem Zabrze i że stoimy razem nawet w tak trudnych czasach jak dziś” – nawiązał do obecnej współpracy i pomocy na rzecz Ukrainy w ramach tzw. partnerstwa solidarnościowego. Istnieje ono od maja 2022 r. między miastami Essen i Równe/Riwne w Ukrainie (z Zabrzem łączy je oficjalna umowa partnerska od 2001 r.). W ścisłej koordynacji Essen i Zabrze wspólnie wspierają ludzi dotkniętych wojną na miejscu za pomocą dóbr i akcji pomocowych, a także darowizn. „Ważne jest, abyśmy pamiętali o naszej wspólnej przeszłości, wskazywali na liczne niesprawiedliwości historii i wspólnie stawali w obronie europejskich wartości, takich jak wolność i demokracja” – powiedział Kufen. „Nawet dziś, w środku Europy, te wartości nie są niestety na porządku dziennym.”

Poniżej cytujemy z Umowy o partnerstwie pomiędzy Miastem Zabrze a Miastem Essen.

„Mając na uwadze partnerskie i przyjacielskie stosunki pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Rzecząpospolitą Polską, ostatnio przejawiające się podpisaniem „Wspólnej Deklaracji Rządów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. Rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy” z dnia 21 czerwca 2011 r. oraz na podstawie istniejącego od 1953 r. patronatu Miasta Essen i Zabrze potwierdzają, co następuje:

Artykuł 1

Współpraca Miast

Partnerzy uzgadniają, że współpraca pomiędzy Miastami jest ważnym zadaniem. W ramach realizacji tej współpracy zostaną stworzone niezbędne warunki dla jej rozwoju poprzez bezpośrednie kontakty, wymianę doświadczeń różnych instytucji i informacji.

Artykuł 2

Zakres zastosowania

Partnerstwo zostanie wypełnione wspólnymi projektami w następujących obszarach: wymiany doświadczeń w zarządzaniu miastami, nauki, medycyny, kultury, oświaty, turystyki, spotkań mieszkańców i wymiany młodzieży oraz sportu. Współpraca ma łączyć wspólne silne strony i w wymienionych obszarach przynosić korzyści obydwu Miastom.

(….)

Wydarzyło się 11 września 2015 w Essen.”

Wszystkich, którzy chcą dowiedzieć się więcej o tym miejscu, zapraszamy na specjalną wizytację. Wraz z dr Veroniką Grabe 22 czerwca 2023 o godzinie 16:00 będziemy mieli okazję zajrzeć za kulisy doboru i zestawienia tematów Hindenburger Heimatsammlung. Warto wspomnieć, że nasza przewodniczka była odpowiedzialna za nową koncepcję tej prezentacji. Wstęp jest bezpłatny. Wymagana rejestracja na adres info.point.essen@gmail.com do 15.06.2023 lub do wyczerpania miejsc.

© Kasia Lorenc

*Zdjęcia wykonane przez autorkę artykułu Kasię Lorenc.