Nie ma jednej odpowiedzi w sytuacji, gdy chcemy działać i pracować w Polsce i w Niemczech. Postaram się to Państwu przybliżyć na podstawie następującego przykładu, który często pojawia się w praktyce.
W Polsce mam jednoosobową działalność gospodarczą. Pracuję w Niemczech na zasadzie samodelegowania na podstawie zaświadczenia A1, które poświadcza, że opłacam polski ZUS, czyli ubezpieczenia społeczne płacę w Polsce. Podatkowo nie przekraczam 183 dni pracy w Niemczech. Chcę otworzyć również działalność gospodarczą w Niemczech, tzw. Gewerbe i pracować w obu krajach. Czy jest to możlwie ze względu na samodelegowanie na A1 ?
Generalnie obowiązuje zasada jednego ustawodawstwa. Jeśli jest się aktywnym zawodowo na terenie kilku państw członkowskich, w tym samym okresie można być objęty zabezpieczeniem społecznym wyłącznie w jednym państwie.
Druga zasada to zasada miejsca wykonywania pracy. Jeśli prowadzi się działalność na własny rachunek w danym państwie członkowskim, to tam powinno się być objętym przepisami z zakresu zabezpieczenia społecznego, które obowiązują w tym państwie. Nie ma w tym przypadku znaczenia, w którym państwie się mieszka, ani też w którym państwie zarejestrowało się działalność gospodarczą.
Wyjątek od zasady miejsca wykonywania pracy, to przeniesienie działalności na własny rachunek do innego państwa. Jeśli od pewnego czasu prowadzi się działalność na własny rachunek w Polsce i się postanowi, że przez okres nie dłuższy niż 24 miesiące będzie się ją prowadzić na terytorium innego państwa członkowskiego,nadal można być ubezpieczonym w Polsce. Abyś móc skorzystać
z tego uregulowania, należy prowadzić działalność na własny rachunek w Polsce przez co najmniej 2 miesięce przed przeniesieniem tej działalności za granicę (krótsze okresy będą wymagać indywidualnej oceny w konkretnych przypadkach) i udokumentować prowadzenie działalności fakturami, rachunkami lub umowami, jak też utrzymywać w kraju infrastrukturę niezbędną do podjęcia działalności po powrocie do kraju przez cały okres wykonywania działalności za granicą.
Jeśli planuje się czasowo przenieść działalność do jednego z państw członkowskich, to przenoszona działalność powinna mieć podobny charakter do tej, którą wykonuje się w Polsce.
Jeśli spełnia się warunki, aby w trakcie prowadzenia działalności na terenie innego państwa członkowskiego w dalszym ciągu obejmowały nas polskie przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego, to powinno się złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia A1. Wniosek składa się w oddziale ZUS właściwym ze względu na zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności w Polsce. Zaświadczenie to potwierdza, że nadal jest się objętym zabezpieczeniem społecznym w Polsce.
Wzory zaświadczenia A1 oraz wniosku o jego wydanie znajdują się na stronie internetowej www.zus.pl. Chodzi tu o zaświadczenia A1 w związku z tymczasowym wykonywaniem działalności w Niemczech. Podstawa prawna: art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego.
Kolejna kwestia powstaje, gdy chcemy prowadzić działalność na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach. Jeśli mieszka się w Polsce i jednocześnie prowadzi działalność na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, jest się wtedy objęty zabezpieczeniem społecznym w państwie zamieszkania, jeżeli wykonuje się w tym państwie znaczną część tej działalności. Aby określić, czy prowadzi się działalność na własny rachunek w znacznym stopniu w państwie zamieszkania, należy uwzględnić takie kryteria jak: obrót, czas pracy, liczbę świadczonych usług lub dochód. Jeśli w trakcie przeprowadzania ogólnej oceny okaże się, że spełnia się co najmniej 25% tych kryteriów w państwie zamieszkania, to w tym państwie będzie sie objętym zabezpieczeniem społecznym.
Uwzględnienie tych kryteriów jest obowiązkowe do ustalenia znacznej części pracy w danym kraju, jednak lista ta nie jest wyczerpująca. Można wziąć pod uwagę także inne kryteria.
Na przykład: jeśli prowadzisz działalność na własny rachunek w Polsce oraz w Niemczech. Mieszkasz w Polsce. Przez 3 dni w tygodniu pracujesz w Polsce, a przez 2 dni w tygodniu w Niemczech. Ponieważ działalność na terenie Polski, czyli państwa zamieszkania, prowadzisz w znacznej części, będziesz objęty polskimi przepisami w zakresie zabezpieczenia społecznego. Podstawa prawna: art. 13 ust. 2 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004.
Jeśli mieszkasz w Polsce i prowadzisz działalność na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach członkowskich jednocześnie, ale nie wykonujesz w Polsce znacznej części działalności, to będziesz objęty zabezpieczeniem społecznym w tym państwie, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla tej działalności. Centrum zainteresowania określa się, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty prowadzonej działalności, a zwłaszcza: stałe miejsce prowadzenia działalności, jej zwyczajowy charakter, okres trwania działalności, liczbę świadczonych usług, Twój zamiar, który wynika ze wszystkich uwzględnionych okoliczności.
Przykład: Prowadzisz działalność na własny rachunek w Polsce oraz we Niemczech. Mieszkasz w Polsce. Przez 1 dzień w tygodniu pracujesz w Polsce, a przez 4 dni w tygodniu we Niemczech. Nie prowadzisz dzałalności w znacznej części w Polsce, czyli państwie zamieszkania. Jeśli jednak centrum zainteresowania dla Twojej działalności znajduje się w Polsce, będziesz objęty polskimi przepisami w zakresie zabezpieczenia społecznego. Podstawa prawna: art. 13 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004.
Przy ustalaniu, w którym państwie członkowskim będzie się ubezpieczonym, należy również uwzględnić sytuację, w jakiej prawdopodobnie będzie się w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Można również wziąć pod uwagę przeszłą działalność, o ile ukazuje wystarczająco wiarygodny obraz obecnej działalności. Jeśli spełnia się warunki, aby w trakcie prowadzenia działalności na terenie innego państwa członkowskiego w dalszym ciągu obejmowały nas polskie przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego, to powinno się złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia A1.
Jeśli nie spełnia się warunków, aby w trakcie prowadzenia działalności na terenie innego państwa członkowskiego w dalszym ciągu obejmowały nas polskie przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego, powinno zgłosić się do ubezpieczeń w państwie członkowskim, w którym znajduje się centrum zainteresowania tej działalności. To w tym państwie należy uzyskać zaświadczenie A1. Potwierdzi ono, że nie powinno się odprowadzać w Polsce składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Nastepny przykład to prowadzenie działalności na własny rachunek w jednym państwie i praca najemna w innym państwie.
Jeśli prowadzisz działalność na własny rachunek w jednym państwie członkowskim i w tym samym czasie wykonujesz pracę najemną w innym państwie członkowskim, to będziesz objęty zabezpieczeniem społecznym w państwie, w którym wykonujesz pracę najemną.
Jeśli pracujesz w Polsce, a działalność na własny rachunek prowadzisz w innym państwie członkowskim, powinieneś złożyć do ZUS wniosek o wydanie zaświadczenia A1. Jeśli pracę najemną wykonujesz w innym państwie członkowskim, a w Polsce prowadzisz działalność na własny rachunek, to powinieneś uzyskać zaświadczenie A1 z instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym wykonujesz pracę najemną.
Przykład: Prowadzisz działalność na własny rachunek w Polsce i jednocześnie jesteś pracownikiem zatrudnionym przez niemieckiego pracodawcę na terenie Niemiec. Mieszkasz w Polsce. Ponieważ pracę wykonujesz w Niemczech, zastosowanie wobec Ciebie będą miały przepisy niemieckie.
Powinieneś jednak skontaktować się z oddziałem ZUS właściwym ze względu na Twoje miejsce zamieszkania w Polsce. Ustali on, w którym państwie powinieneś być ubezpieczony, i poinformuje o swoim ustaleniu zarówno Ciebie, jak i instytucję niemiecką. Po otrzymaniu tej informacji instytucja niemiecka powinna na Twój wniosek potwierdzić zaświadczenie A1.
Wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z pracy najemnej wykonywanej na terenie Niemiec Twój pracodawca powinien opłacać do niemieckiego systemu zabezpieczenia społecznego.
Kiedy ustawodawstwo właściwe potwierdza ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych wciąż potwierdza podleganie polskiemu ustawodawstwu wszystkim pracownikom najemnym i osobom prowadzącym działalność pozarolniczą, innym niż rolnicy.
Anna Golan, LL.M.
Prawnik polsko-niemiecki
Köln, 14.04.2020
